Bir İstilacıdan Çok Daha Fazlası: Isırgan Otu ve Değerleri

 

Birçok kişi tarafından sinir bozucu bir ot olarak görülse de ısırgan otu uzun zamandır toplayıcılar tarafından beğenilmektedir. Isırgan otu kullanım alanı ve içerik değeri bakımından bakıldığında aslında korkulması gereken istilacı bir bitkiden daha fazlasıdır. 

Değerini takdir etmek ve onlara özenle bakmayı öğrenmek için zaman ayırdığımızda, ısırgan otlarının bize sunabileceği çok şey olan inanılmaz bir bitki olduğunu göreceksiniz..

Bu çok yönlü yenilebilir ve tıbbi bitki sıklıkla yetiştirilmez, ancak onu doğadan toplamak kesinlikle tek seçeneğiniz değildir. İşte onu evde nasıl ve neden yetiştirmeniz gerektiği;

Isırgan Otu Nedir?

Isırgan otu ( Urtica dioica ), Urticaceae familyasından, çoğunlukla kıyı şeritlerinin alt katmanlarında, çayır kenarlarında, açık ormanlarda veya meraların yakınındaki bozulmuş topraklarda yabani olarak yetişen otsu bir çok yıllık bitkidir.

Gövdeler boyunca neredeyse kalp şeklinde olan dişli zıt yaprakları ve çok küçük çiçekleri vardır. Olgunlaştığında 60 ile 120 cm uzunluğa kadar büyüyebilir. Güçlü sürüngen rizomlarla yayılır ve genellikle yoğun kümeler oluşturur.

Isırgan otu bitkileri iki evciklidir, yani sadece erkek veya dişi çiçekler üretirler, ikisini birden değil. Belki de bu yüzden onlara Latince "iki ev" anlamına gelen dioica adı verilmiştir.

Erkeklerin dışa doğru bakan daha ince, kompakt bir çiçek kümesi vardır. Dişiler, bitkiyi aşağı çekiyormuş gibi görünen yoğun, ağır çiçek kümeleriyle tanımlanabilir.

Erkek ve dişi çiçekler yan yana büyür ve çiçekler genellikle rüzgarla tozlaşır.

Belki de en meşhur tanımlayıcı özelliği, yaprakların altında ve saplar boyunca bulunan minik, batıcı tüylerdir.

Bunlar aslında trikom adı verilen küçük içi boş tüplerdir.

Bir bitkiye yanlışlıkla dokunmanın veya eldivensiz bir şekilde bir bitkiyi sökmenin tatsız hissini yaşama talihsizliğine uğramış olabilirsiniz.

Tüylerin rahatsız edilmesiyle hassas silika uçları kırılır ve tüyler iğne gibi davranarak vücudunuza kimyasal enjekte eder.

Peki bu yanma hissine ne sebep olur?

Temas halinde, minik iğneler cildi delerek asetilkolin, formik asit, histamin ve serotonin gibi kimyasallar salgılar ve bu da ne yazık ki birkaç saate kadar sürebilen iltihaplanma ve ağrıya neden olur.

Dünyanın birçok yerinde doğal olarak yetişir. Türkiye'nin bazı bölgelerinde ısırgan otu, kendi kendine tohumlanma ve kök kütlesi boyunca yayılma yeteneği nedeniyle istilacı bir ot olarak kabul edilir.

Isırgan binlerce yıldır yetiştirilmiş, toplanmış ve hasat edilmiştir. Kullanımına dair belgelenmiş kayıtlar MÖ 1200'e kadar uzanmaktadır ve kullanımları yaygındır.

Isırgan otu kumaşı 16. ve 17. yüzyıllarda Avrupalılar ve Kızılderililer tarafından keten ve yelken bezi yapımında kullanılıyordu.

Günümüzde, kenevir veya ketene benzer bir tekstil olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Lifler kurutulabilir, dövülebilir ve ip veya kumaşa bükülebilir. Bitmiş ürün ince ve yumuşaktan kalın ve pürüzlüye kadar değişebilir.

Almanya'da 20. yüzyılın ilk yarısında pamukla karıştırılarak iç çamaşırı, çorap ve kumaş yapımında kullanılıyordu.

Bu değerli bitki uzun zamandır mutfak ve tıbbi uygulamaların bir parçası olmuştur. ısırganın yiyecek, ilaç, giyim ve törenlerde kullanılma geçmişi vardır.

Tıbbi Kullanım ve Bitkisel Çözümler

Isırgan otu bitkisinin tüm kısımları yenilebilir ve günümüzde bazı uygulayıcılar tarafından bitkisel ilaçlarda kullanılır. U. dioica yüzyıllardır çeşitli rahatsızlıkları tedavi etmek için kullanılmıştır.

Yaprakları, kökleri ve tohumları tıbbi amaçlı kullanılmış olup her birinin farklı uygulamaları vardır.

Isırgan yaprakları besin açısından son derece zengindir ve lezzetli bir çay yapar. Tadı tatlı ve tuzludur, hoş, topraksı bir tada sahiptir. Isırgan otu çayını farklı bir tat için deneyimleyebilirsiniz.

“Kendi Bitkisel İlaçlarınızı Yetiştirin” kitabının yazarı Maria Noel Groves’a göre, dört ila 12 saat demlenen bir fincan çay, “yaklaşık 500 miligram kalsiyumu yüksek oranda biyoyararlanımlı bir formda” içeriyor; bu da vücudun bunu kolayca emebileceği ve kullanabileceği anlamına geliyor.

Ayrıca magnezyum, potasyum, silika ve klorofil açısından da zengin olduğunu belirtiyor.

Isırgan otu yaprağı çayı idrar söktürücü özelliğe sahip olup, sıklıkla idrar yolu enfeksiyonlarının semptomlarını hafifletmek için kullanılır.

Bazı kök ve yaprak özlerinin iyileştirici özellikleri hakkında çok sayıda iddia bulunmaktadır, ancak bunların çoğu kesin değildir ve büyük ölçüde söylentilere dayanmaktadır.

2016 yılında, tip 2 diyabetli 50 kadının iki gruba ayrıldığı ve bir gruba U. dioica özütü verildiği çift kör, randomize bir klinik çalışma yürütüldü . Çalışma, özütün tip 2 diyabetli hastalarda kardiyovasküler risk faktörlerini ve diğer komplikasyonları azaltabileceği sonucuna vardı.

Taze yapraklarının acılığının, iltihabı azaltmaya, dolaşımı iyileştirmeye ve hatta alerjilerle savaşmaya yardımcı olmak gibi iyileştirici özelliklere sahip olduğu söylenmektedir.

Bazı insanlar, anti-inflamatuar bir yanıtın salınmasını teşvik etmek için bilerek kendilerini sokarlar. Bu yöntem, artrit hastalarının yaşadığı gibi eklem ağrılarını azaltmak için kullanılmıştır.

Dikkat Edilmesi Gereken Bir Nokta:

Herhangi bir bitkisel tedaviye başlamadan önce daima bir tıp uzmanına veya eğitimli bir bitki uzmanına danışın. Bu bitki hamilelik sırasında veya reçeteli ilaç kullananlar tarafından kullanılmamalıdır.

Yayılma

Isırgan otu yetiştirilmesi kolaydır ve iç mekanlarda tohumdan kolayca yetiştirilebilir veya mevcut alanlardan bölünebilir .

Dikime hazırlanmak için, zengin toprak ve yeterli neme sahip bir alan arayın. Isırgan otu, toprağın nemli kaldığı ancak suyla dolmadığı çayırların, meraların veya akarsuların kenarlarında özellikle iyi gelişir.

Gelecekteki yayılmayı düşünerek sitenizi seçmeniz de önerilir. Bunlar istilacı olma eğiliminde olan dayanıklı çok yıllık bitkilerdir, bu yüzden akıllıca seçin. Yayılma konusunda endişeleriniz varsa, onu kaplara hapsetmeyi düşünün.

Tohumdan yetiştirmeyi düşünüyorsanız;  tohumlar çok küçüktür ve çimlenebilmeleri için ışığa ihtiyaç duyarlar.

İlkbaharda tohumları yayın ve hafifçe toprağa bastırın veya üzerini ince bir toprak tabakasıyla örtün. 

Fidelerden veya Fidanlardan

Tohumları kış sonlarında düzlüklere ekin. Tohumlar yaklaşık 14 günde filizlenmelidir. İlkbaharın başlarında, toprak işlenebildiği anda dışarıya nakledin. Fideleri yaklaşık 20 cm arayla yerleştirin.

Yerleştiklerinde hızla yayılacaklardır.

Ya da neden onları ormanda bulmayasınız ki? Isırgan otları da kolayca toplanabilir ve her yerde yabani ot olarak yetişir. Çevrenize dikkatli baktığınızda pek çok tüketilebilir yabani ot göreceksiniz. Bu bulunabilirlerin en kolayı da ısırgan otudur.

Bunları doğru bir şekilde tanımlamayı öğrenebilirseniz -ki bu onlara dokunduğunuzda zor değildir, ancak görsel ipuçlarına güvenmek tercih edilir!- yakınlarda kazıp bahçenize ekebileceğiniz bazı bitkilerin zaten yetiştiğini fark edebilirsiniz.

Alternatif olarak, eğer doğada yetişen bir alan bulursanız, sonbaharın başlarında, kahverengiye döndüklerinde minik tohumları toplayabilirsiniz.

Tohum başını bir kavanozda veya torbada saklayabilirsiniz..

Nasıl Büyütülür

Çok dayanıklı bir tür olan bu bitki, çeşitli iklimlerde ve koşullarda iyi yetişir. Tam güneşte veya kısmi gölgede büyüyebilir ve 5.0 ila 8.0 arasında değişen geniş bir pH aralığına sahip toprağı tolere eder.

Ana husus nemdir. Bir nokta çok kuruysa, bitkiler zorlanabilir ve lezzetten yoksun kalabilir ve potansiyel olarak bitkisel bir ilaç olarak güçlerinin bir kısmından yoksun kalabilirler.

Hasat tamamlanana kadar ilkbahar boyunca toprağı nemli tutun, hasattan sonra bitkiler genellikle kendi kendilerine iyileşecektir.

İsterseniz kurak dönemlerde nemin korunmasına yardımcı olması için bitkilerin etrafına yaprak malçı yerleştirebilirsiniz.

Ayrıca bu bitkiler azot bakımından zengin topraklarda gelişirler, bu nedenle ekim yapmayı planladığınız toprağa bir miktar kompostlanmış gübre eklemek iyi bir fikirdir.

Isırgan otları hasat mevsiminden sonra çok fazla bakıma ihtiyaç duymazlar, çünkü çok dayanıklıdırlar ve kolayca yayılırlar. Yeni büyümeyi teşvik etmek için düzenli olarak hasat edin ve büyümelerini istemediğiniz alanlara yayılmaya başlamaları durumunda onları gözlemleyin.

Bitkilerin çok uzun olup devrilmesini önlemek için üstlerinin üçte birini kesmeyi tercih edebilirsiniz.

Sapları çıkardıktan sonra, bitkilerin etrafındaki toprakta çürümeye bırakın. Bu, besinleri toprağa geri döndürecek ve eklenen malç tabakası ilkbaharda nemin korunmasına yardımcı olacaktır.

Ayrıca, tohum üretimine daha az enerji yönlendirileceğinden, gelecek yıl daha iyi bir ürün elde etmek için çiçekli tohum başlarını oluştukları anda kesebilirsiniz.

Kış boyunca yapraklar ölecek ve bitkiler uykuda kalacak, ilkbaharda yeniden ortaya çıkacaktır.

Büyüme İpuçları 

Toprağı nemli tutun ancak su basmasına izin vermeyin.

Bu bitkinin her yeri ele geçirme gibi bir alışkanlığı olduğundan, onu yönetebileceğiniz bir yere dikin.

Tam güneşe veya yarı gölgeye dikin.

Zararlıların ve Hastalıkların Yönetimi

Zararlılar ve hastalıklar konusunda endişelenmeyi boş verin. Isırgan otu yetiştirmenin bir diğer faydası da çevredeki ürünler için zararlı istilası riskini azaltabilmesidir.

Çünkü çeşitli faydalı böcekleri ve birçok kelebek türünü kendine çekmektedir.

Washington Eyalet Üniversitesi'nde entomoloji doçenti olan David James'in yaptığı bir çalışmada , araştırmacılar 2011-2013 yılları arasında Yakima Vadisi'ndeki üç lokasyonda bulunan U. dioica alanlarındaki faydalı böcek popülasyonlarını izlediler.

Üç yıl boyunca her yıl, üç noktadaki ısırgan otu bitkilerinde 200 ila 400 arası faydalı böcek bulundu.

Bulunan böcekler arasında yırtıcı böcekler, yırtıcı sinekler, parazit eşek arıları ve yerel arılar yer alıyor.

Isırgan otunun böcek zararlılarıyla mücadelede iyi bir biyolojik mücadele yöntemi olabileceği sonucuna varılmış olup, bağ alanlarının habitatlarının restorasyonu ve zararlı yönetimi ile kelebeklerin korunması amacıyla kullanılması önerilmiştir.

Hasat

Isırgan otunun hasadı korkutucu gelebilir, ancak birkaç önlemi aklınızda bulundurursanız, bu sinir bozucu iğnelerden kaynaklanan herhangi bir sorunla karşılaşmazsınız.

Sadece eldiven , uzun kollu gömlek ve pantolon ve kapalı burunlu ayakkabı giydiğinizden emin olun . Bir sepet, kova veya kağıt torba ve temiz ve keskin bir makas getirin.

Gıda ve bitkisel ilaç yapımında kullanmak üzere, çiçeklenmeden önce, sapları sulu göründüğünde yaprakları toplayın.

Bitkiler çiçek açıp odunsu ve lifli görünmeye başladığında, yapraklar lifli ve sert hale gelir.

Hasat için, bitkinin üst üçte birini, yaprakların dallandığı düğümün hemen üzerinden kesin; bu, yeni büyümeyi teşvik edecektir.

Ne yaptığınızın bilincinde olun. İğneler genellikle aşağıya doğru bakar, bu yüzden bitkinin tepesinden aşağıya doğru çalışın.

Koruma

Yaprakları çeşitli şekillerde saklanıp tüketilebilir.

Pişirme, kurutma, ezme veya püre haline getirme acıyı giderecek ve yaprakları güvenle tutup yiyebileceğiniz hale getirecektir.

Bu yöntemlerden birini kullandığınız sürece ısırgan otu yaprakları, ıspanak veya diğer yapraklı yeşilliklerle benzer şekilde kullanılarak hemen hemen her yemeğin bir parçası olabilir.

Taze yaprakları buzdolabında iki ila beş gün saklayabilirsiniz, ancak yanlışlıkla başkalarını sokmasını önlemek için kapalı bir kapta sakladığınızdan emin olun!

Kurutma

En düşük sıcaklık ayarında, yaklaşık 35°C'de, bir kurutucuda 12 ila 18 saat kurutun.

Yaprakları küçük demetler halinde asarak da kurutabilirsiniz.

Altı veya yedi sapı bir araya toplayın ve iyi hava sirkülasyonuna sahip kuru, karanlık bir yere asın. Kuruma süresi bulunduğunuz yere ve bağıl neme bağlı olarak değişebilir ve bir ila birkaç hafta arasında sürebilir.

Saklamak için yaprakları saplarından ayırın ve sıkıca kapatılmış cam kavanozlara koyun. Kiler gibi karanlık bir yerde saklayın.

Kurutulmuş yapraklar ayrıca toz haline getirilerek yemeklerde, çay yapımında veya besin takviyesi olarak kullanılabilir.

Donmak

Dondurmadan önce, acısını gidermek için yaprakları haşlamak isteyebilirsiniz.

Haşlamak için, kaynar suda bir iki dakika tutun ve ardından hemen buzlu suya batırın.

Mümkün olduğunca suyunu süzdürün, doğrayın ve dondurucu poşetlerine veya kaplarına koyun.

Dondurulmuş ısırganlar, yeşilliklerle iyi gidecek her türlü yemeğe harika bir katkıdır. Bunları çorbalara, makarnalara, sotelere, güveçlere veya omletlere atın.

Yemek Fikirleri

Yeşillikleri hasat ettikten sonra, bunları herhangi bir yapraklı yeşillikte olduğu gibi kullanabilirsiniz. Bunları yıkarken eldivenlerinizi takın ve kir veya böcekleri dikkatlice temizleyin.

Taze ısırgan otu çorbası yapmakta kullanılabilir, güveçlere eklenebilir, fırınlamada kullanılabilir veya sadece biraz tereyağı ve sarımsakla sotelenerek garnitür olarak kullanılabilir.

Yalnız, yemeğinizi süslemek için tabağın kenarına taze ısırgan yaprağı koymamaya dikkat edin, aksi takdirde dikenli bir sürprizle karşılaşabilirsiniz.

Taze yapraklar ayrıca peynir yapımında peynir mayası yerine vejetaryen bir alternatif olarak kullanılabilir.

Ancak bunun için büyük bir hasada ihtiyacınız olacak: Bir kilo veya daha fazla taze yaprağı, dört bardak suda bir yemek kaşığı iyotsuz tuzla 30 dakika boyunca kaynatın.

Yaprakları attıktan sonra, sıvı buzdolabında saklanabilir ve hayvansal maya yerine kullanılabilir. Galon süt başına yaklaşık bir fincan sıvı ısırgan mayası gerekir.

Dilerseniz ısırganı soğan ile soteleyip harika bir börek harcı olarak kullanabilirsiniz.  

Eğer hiçbir şey yapmazsanız mutlaka yapraklarını kurutup çayını içmeyi denemelisiniz.